Güçlendirme- Yıkım Kararını Belirleyen Etkenler
Bu yazımızda, mevcut yapıların güçlendirilmesi veya yıkılması konusunda bilgiler paylaşacağım.
Yapıların güçlendirmesi ya da yıkılmasına karar verilmesi için hangi şartların oluşması gerekmektedir?
- Kullanılan yapının kullanım amacının değişmesi güçlendirme gerektirebilen bir konudur. Örneğin konut olarak tasarlanıp inşa edilmiş bir yapının okul olarak kullanılması durumunda yapıya etkiyen hareketli yükler ve bina önem katsayısının değişecektir. Bu değişiklikler sonucunda yapı güvenliğinin irdelenmesi gerekmektedir.
- Kullanılan yapı mevcut yönetmeliklerdeki koşulları sağlamıyorsa.
- Yapıda kullanılan beton dayanımı ile ilgili bir kuşku belirmişse.
- Donatının yetersiz olduğu kuşkusunun belirmesi.
- Binaya yeni kat eklenmesi veya çok sayıda taşıyıcı olmayan bölme duvar yapılması durumunda.
- Bina yeterli yanal rijitliğe sahip değilse.
Yukarıda belirtilen şartların bir veya birkaçı oluştuğunda söz konusu binanın deprem güvenliğinin belirlenmesi ve çıkacak sonuca göre de binanın güçlendirilmesi veya yıkımına karar verilmesi gerekmektedir.
2007 Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik’in 7. Bölümü’ne göre mevcut binanızı incelediniz ve yapının güçlendirilmesi gerekiği sonucuna ulaştınız. Yapıyı güçlendirdikten sonra "Yapı Güçlendirme Maliyeti"ni hesapladınız. Peki bu yapı YIKILMALI mı GÜÇLENDİRİLMELİ midir?
Onarım/güçlendirme veya yıkım kararı verilmesi gereken kamu binası için genellikle hazırlanan güçlendirme projesi kapsamında hesaplanan maliyetin söz konusu binanın yeniden yapım maliyetine oranlanması sonucu ortaya çıkan değerin 0,40’tan (% 40) düşük veya yüksek çıkmasına göre değerlendirme yapılmaktadır. Belirtilen % 40 değeri genel bir teamül olarak kullanılmakla birlikte karara ilişkin ekonomik değerlendirme yapılması hakkında fayda-maliyet analizlerinin yapıldığı, daha kapsamlı değerlendirmeleri içeren akademik çalışmalar mevcuttur.
Örneğin, Arıkan, M. ve arkadaşları (2005) tarafından yapılan çalışmada 40 yaşında ve 10 yaşındaki binalar için kritik maliyet oranı sırasıyla % 25 ve % 67 olarak hesaplanmıştır. Yani 40 yaşında bir bina için yeniden yapım maliyetinin % 25’inden fazla güçlendirme harcaması yapılmaması önerilirken, 10 yaşındaki bir bina için de yeniden yapım maliyetinin % 67’sine kadar güçlendirme harcaması yapılabileceği belirtilmiştir.
Menşeine ulaşılamayan bir diğer çalışmada ise onarım/güçlendirme maliyetinin yeniden yapım maliyetine oranı bina yaşı ile bağlantı kurularak değerlendirilmiştir.
CR ≤ 0,80 . CN [(LD – LP) / LD] (1)
Burada:
CR: Binanın onarım/güçlendirme maliyeti, CN: Binanın yeniden yapım maliyeti, LD: Mevcut yapı için tasarlanan yapı ömrü, LP: Mevcut yapının yaşı.
Herhangi bir bina için onarım/güçlendirme veya yıkım kararı alınırken ekonomik değerlendirmenin yanında bazı önemli kriterlerin de göz önüne alınması gerekmektedir.
- Yapının bulunduğu yöre ve ülke için tarihsel ve manevi değeri, - Yapının yörenin/şehrin simgesi niteliğinde olup olmadığı, - Yapının içeriği, - Teknolojik olanaklar, - Binanın servis ömrü, - Yıkılıp yeniden yapım olanakları, - Ticari ve siyasi boyut, - Güçlendirmenin binanın fonksiyonlarına etkisi, - Onarım/güçlendirme sisteminin uygulanabilirliği ve güvenilirliği vb. olarak sıralanabilir.
Onarım/güçlendirme veya yıkım kararı aşamasında; konunun sadece ekonomik açıdan değerlendirilmemesi gerektiği, karar alıcıların sosyolojik ve kültürel unsurları da en az sayısal değerler kadar ön plana almasının rasyonel bir yaklaşım olacağı görülmektedir.
2007 Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre deprem güvenliği çalışmaları yapılan bir binanın güçlendirilmesine ya da yıkılmasına karar verilmesi aşamasında yapılan sınırlı ekonomik değerlendirme çerçevesinde teamüller gereği kullanılan % 40 değerinin doğrudan kullanılmasının yüzeysel bir yaklaşım olduğu, en azından yapının yaşı ile ilişkilendirilmesi ve yapının diğer özelliklerinin (yapım tarzı vb.) de ekonomik değerlendirme kapsamına alınması gerektiği düşünülmektedir.
Kaynak: 3. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı (A. H. Mutlu)
